یائسگی قطع دائمی خونریزی ماهانه است. سن متوسط یائسگی 51 سالگی است اما حدود 4 درصد زنان قبل از 40 سالگی دچار یائسگی زودرس میشوند. ورود به دوران یائسگی ممکن است همراه با تعداد کمی از علایم یا تغییرات در وضعیت سلامت بدن باشد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
گُرگرفتگی
همچنانکه تعادل هورمونها بهم میریزد، عروق خونی به سرعت گشاد میشوند که سبب افزایش درجه حرارت پوست و احساس گرما میگردد. این احساس گرما از سمت سینه بطرف شانه، گردن و سر حرکت میکند. شخص ممکن است عرق کند و همچنانکه عرق از سطح پوست تبخیر میشود احساس لرز، ضعف و گیجی پیدا کند. چهره ممکن است برافروخته بنظر برسد و لکهای قرمز روی سینه، گردن و بازوها ظاهر شوند. گُرگرفتگی میتواند از ۳۰ ثانیه تا ۳۰ دقیقه طول بکشد، اگر چه در اکثریت افراد ظرف ۲ تا ۳ دقیقه از بین میرود.
سیکل ماهانه نامنظم
سیکل ماهانه ممکن است بطور ناگهانی متوقف شود یا به احتمال بیشتر دچار تغییرات تدریجی گردد. یعنی ممکن است قبل از توقف کامل، دفعات یا میزان خونریزی کمتر یا بیشتر شود.
اختلالات خواب و تعریق شبانه
اختلال خواب اغلب بدنبال گُرگرفتگی شبانه ایجاد میشود. ممکن است فرد از یک خواب خوب با عرق شبانه و پس از آن لرز بیدار شود و نتواند دوباره براحتی بخوابد. کمبود خواب میتواند روی خلق و خو و سلامت فرد اثر بگذارد.
تغییرات واژن و مثانه
با کاهش سطح استروژن، بافتهای پوشاننده واژن و پیشابراه خشکتر، نازکتر و قابلیت کشش آنها کمتر میشود. بعلت کاهش ترشحات طبیعی ممکن است در حین نزدیکی احساس خشکی، سوزش، خارش یا ناراحتی ایجاد شود. به دنبال آن میزان عفونتهای مثانه و عفونتهای قارچی واژن بیشتر میشود.
بیاختیاری ادرار
فرد ممکن است با از دست رفتن کششپذیری پیشابراه و واژن دچار بیاختیاری ادرار شود. بی اختیاری ادرار ممکن است به هنگام سرفه، خنده یا بلند کردن اجسام ایجاد شود که نیاز به دفع آنی ادرار دارد.
تغییرات روحی
با شروع دوران یائسگی ممکن است فرد تغییرات خلقی را تجربه کند و حساستر شود. احتمال دارد ارتباطی بین سطح هورمون و خلق و خو وجود داشته باشد، اما عواملی مانند استرس، بیخوابی و وقایعی مثل بیماری یا مرگ والدین، ترک جمع خانوادگی توسط فرزندان یا بازنشستگی به تغییرات خلق و خو کمک میکنند.
فقدان میل جنسی
گاهی در دوران یائسگی میل جنسی کاهش مییابد که شاید مربوط به سطح هورمون، تغییرات خلقی یا تحریک پذیری باشد. اما در اکثریت زنان میل جنسی تغییر پیدا نمیکند.
تغییرات ظاهری
بعد از یائسگی، چربی موجود در ران و لگن به بالاتر از کمر و شکم منتقل میشود. ممکن است فرد دچار فقدان احساس پری سینهها، نازکی موها و چین و چروک پوست شود. در این دوران سطح استروژن کاهش مییابد ولی بدن به تولید مقدار کم هورمون مردانه تستوسترون ادامه میدهد در نتیجه ممکن است موی ضخیم روی چانه، لب فوقانی، سینه و شکم رشد کند.
بیماری قلبی
استروژن با کاهش کل کلسترول و کلسترول بد یا LDL و افزایش کلسترول خوب یا HDL در سلامت قلب نقش دارد. زمانی که سطح استروژن طی یائسگی کاهش مییابد ممکن است میزان کل کلسترول بالا رود و احتمال خطر بیماری قلبی، سکته و سایر بیماریهای مرتبط با قلب و عروق زیاد شود. سیگار، فشار خون بالا، دیابت، کمتحرکی یا رژیم غذایی نامناسب، در افزایش خطر بیماری قلبی زنان یائسه موثر است.
پوکی استخوان
طی چند سال اول پس از یائـسگی تراکم استخوانها با سرعت بیشتری کاهش مییابد. هر سال كه از یائـسگی میگذرد، حدود 5/1-1 درصد از توده استخوانی از دست میرود. این کاهش میتواند منجر به استئوپنی (کاهش توده استخوانی) شود که حالت شدیدتر آن پوکی استخوان است.
راهکارهای تغذیهای و شیوه زندگی
- به طور منظم ورزش كنید. ورزش یكی از عوامل مهم برای قرار گرفتن كلسیم در داخل استخوان و محكم شدن استخوانها است. پیادهروی ورزش مناسبی است.
- همه روزه مواد غذایی حاوی كلسیم، به خصوص لبنیات پاستوریزه كم چربی مصرف كنید. درگروه لبنیات شیر، ماست، پنیر و كشك از منابع خوب كلسیم هستند (به یاد داشته باشیدكه اضافه كردن چای، پودر نسكافه، پودر كاكائو و قهوه به شیر، از جذب شدن كلسیم آن جلوگیری میكند).
- شربتهای كاهنده اسید معده نمیگذارند كلسیم غذا جذب شود. بنابراین از مصرف خودسرانه و غیر ضروری آنها خودداری كنید و فقط با تجویز پزشك مصرف نمایید.
- نوشابههای گازدار جلوی جذب كلسیم غذا را میگیرند. تا حد امكان نوشابه های گازدار را كمتر مصرف كنید.
- استعمال دخانیات و مصرف الكل برای همه، درهرسنی و هر شرایطی ضرر دارد. از جمله عوارض استفاده از آنها، تشدید پوكی استخوان است. ازمصرف آنها جداً خودداری كنید.
- ویتامین د با افزایش جذب كلسیم در رودهها از پوكی استخوان جلوگیری میكند. برای تامین آن هر روز در مقابل نور مستقیم خورشید قرار بگیرید (تابش نور خورشید از پشت شیشه تاثیر ندارد).
- مصرف غذاهای حاوی سویا میتواند به كاهش عوارض ناشی از یائسگی از جمله گرگرفتگی و عرق شبانه کمک کند.
- مصرف سویا در دوران یائسگی، میتواند سطح هورمونهای زنانه را در بدن زنان یائسه تنظیم كند.
- پروتئین سویا میتواند با کاهش کلسترول بد و تری گلسیرید از بیماری قلبیـعروقی جلوگیری كند.
- مصرف محصولات سویا را در برنامه غذایی خود قرار دهید زیرا ایزوفلاوونهای (فیتواستروژن) سویا به واسطه تاثیری كه روی كلسیم دارند از توده استخوانی محافظت میكنند (فیتو استروژنها ترکیبات گیاهی هستند که میتوانند در بدن مشابه استروژن عمل کنند).
- با توجه به ارزش غذایی سویا و فرآوردههای آن و همچنین ارتباط آن با پوكی استخوان، گنجاندن هفتگی 2 تا 4 واحد سویا و فرآوردههای آن در یک رژیم غذایی مفید است. 6-4 هفته پس از شروع مصرف سویا میتوان اثر آن را مشاهده کرد ( یک واحد سویا معادل یک لیوان شیر سویا، 25 گرم برگههای پروتئینی یا یک چهارم یک بسته 100 گرمی است).
- در این دوره از زندگی پیشگیری از افزایش وزن بسیار مهم است. اکنون بیش از هر زمان دیگر باید از دریافت بیش از حد کالری اجتناب گردد. از اینرو از مصرف غذاهای بسیار چرب و شیرین بپرهیزید.
- از حبوبات بیشتری نسبت به زمان قبل از یائسگی استفاده نمایید زیرا این مواد سبب جذب تدریجی قند به داخل جریان خون میشوند و شروع گرسنگی را به تعویق میاندازند. این گروه سرشار از فیبر هستند و منبع خوب ویتامین و مواد معدنی از جمله اسید فولیک، ویتامین ب6 و کلسیم به حساب میآیند. از طرف دیگر چون منبع پروتئینی با چربی اندک هستند برای آن دسته از زنان یائسه که مبتلا به چربی خون میباشند، مفید است.
- میوه و سبزی بیشتری مصرف کنید. این مواد غذایی دارای فیبر، انواع ویتامین و مواد معدنی بیشتری هستند و بطور طبیعی کم چربی میباشند. در این دو گروه غذایی ماده معدنی بنام بور (Boron) وجود دارد که به بدن این امکان را میدهد تا استروژن بیشتری بسازد. همچنین بور سبب میشود کلسیم کمتری از بدن دفع شود و استخوانها محکم باقی بمانند.
- معمولا منابع غذایی سرشار از ماده معدنی بور حاوی فیتواستروژن نیز هستند از جمله: آلو، آلو خشک، سیب، گوجهفرنگی، گلابی، انگور، مرکبات، چغندر، فلفل دلمهای، انواع کلم، کاهو، گل کلم، سویا، پیاز، شلغم و گندم، شنبلیله